Pas werd ik gevraagd voor een organisatie iets te delen over mijn ervaringen tijdens crisisopname. Ervaringen uit mijn jeugd die onprettig waren, om bewustzijn te creëren bij hulpverleners wat bepaalde handelingen doen met iemand. Handelingen die worden gezien als ‘de protocollen’, handelingen vanuit macht en angst, waarvan niet wordt gezien dat ze de herhaling van trauma zijn.
Er gebeurt veel rondom jeugdzorg nu Jason Bhugwandass met een onderzoek naar buiten is gekomen. Jaren deelde hij al over de zikos afdelingen, maar het werd helaas niet gehoord. Gevangenis personeel zou werken op deze afdelingen met getraumatiseerde jongeren. Personeel dat niet psychiatrisch geschoold zou zijn. En ik dacht: Psychiatrisch geschoold of niet, op psychiatrische crisis afdelingen worden mensen net zo goed opgesloten, zeker toen ik jong was. Het werd gezien als normaal, jongeren zaten rustig 2 weken in een cel. En ook ik zelf zat voor een week in de isoleercel. Tegenwoordig is er wat verandering gaande maar niet overal. Veelal wordt gewerkt vanuit angst, straffen en belonen, in plaats vanuit liefde en menselijke verbinding.
Als mens zijn we groepsdieren, we verlangen bij anderen te horen. Sterker nog vanaf het begin zijn we in verbinding met onze moeder, we bestaan niet zonder haar. Vanaf het begin horen we bij een familie een groepje. We willen bij hen horen, zij zijn de mensen die voor ons zorgen. In de loop van ons leven passen we ons aan hen aan, hun normen en waarden, hun angsten, hun irritaties. Daar is niet per se iets goed of fout aan, dat is gewoon hoe het werkt. In sommige gezinnen echter zijn de ouders naast primaire hechting ook een bron van onveiligheid. Dus de mensen die voor je zouden moeten zorgen, zijn soms veilig en soms niet. Als kind moet je dan enorm alert zijn op de buitenwereld zodat je jezelf veilig weet te houden. In sommige gezinnen is sprake van verwaarlozing, dan wordt er niet voor je gezorgd en moet je vanaf heel jong alles zelf doen. In andere gezinnen werken ouders zich terpletter en gaan de kinderen 5 dagen naar bso, en zien ze hun ouders enkel ’s avonds en in het weekend. Anderen hebben een ogenschijnlijk fijne opvoeding maar emoties zijn niet ter sprake, en verdriet wordt weggeslikt, er is geen troost. Of er is een veilige plek waar kinderen de ruimte hebben voor emoties, waar gezorgd wordt voor basis behoeften als wassen, eten en drinken, aanwezigheid en oog voor hoe het voor jou als kind is. Onze opvoeding vormt ons, de patronen van onze ouders hebben invloed op onze overtuigingen en hoe we naar de wereld kijken. Al deze voorbeelden gaan over hechting, de manier die we leren om ons te verhouden tot anderen. Als daar situaties ontstaan waarin we geschaad worden, zal dit invloed hebben op gedrag. We zullen onze eigenheid moeten opgeven om ons aan te passen aan de omgeving. Het zal tot innerlijk conflict kunnen leiden. Want we zijn elk uniek en verlangen onszelf te zijn binnen een groep of in verbinding met anderen.
Als we nu kijken naar crisis opname voor jongeren of voor volwassenen, dan is iemand psychisch uit balans. Emoties zijn hoog opgelopen en pijn, verdriet, boosheid, angst, schuld en schaamte, zijn niet meer te reguleren. Allerlei manieren worden gezocht om met de emoties te dealen: eetstoornissen, drugs, zelfbeschadiging, of suïcidepoging. Of er zijn andere uitingen van gedrag, zoals angsten, paniekaanvallen, agressie of depressie. Allemaal uitingen van een onderliggende pijn. (trauma) En meestal is de primaire hechtingsgroep onderdeel van de patronen en dynamieken, waardoor iemand zich is gaan uiten op manieren die men ‘stoornissen’ noemt binnen de psychiatrie. De vraag is niet waarom dit gedrag? Maar: Welke pijn?
Volgens het traumamodel van Frans Ruppert is er altijd een gezond deel. Elk mens is een authentiek wezen, er is heelheid en veerkracht in elk mens. Als mensen een traumatische ervaring mee maken of opeenstapelingen van pijnlijke ervaringen willen ze die liever niet voelen. We stoppen deze gevoelens liever weg en gaan zo goed mogelijk als kan door met het leven. Om dat te kunnen doen, minimaliseren ze de situatie, of ze zoeken coping, of ze gaan bepaalde situaties uit de weg (vermijden). Allerlei manieren om niet bij deze pijnlijk gevoelens te hoeven komen. Niet omdat ze dat niet willen, maar simpel weg omdat het te pijnlijk is, ondraaglijk.
Ik wil je even meenemen in een gevoelsbeleving, ten aanzien van crisisopname. Stel nou dat je je van binnen heel vervelend voelt, en stel nou dat het je niet lukt om daar over te praten binnen je gezin of vriendengroep. En stel nou dat er van alles speelt bij jou thuis, en je wordt uit huis gezet als kind of jongere, of soms onder dwang uit huis geplaatst. En stel nou dat je op zo’n gesloten jeugdzorg komt, of gesloten psychiatrische crisis afdeling. Hoe zou je je dan voelen? Weg van de mensen die je lief zijn? Alleen op een kamer en met mensen die je niet kent. Een plek waar je opgesloten bent, waar je niet weg kunt waar je vrijheid je ontnomen is. Godverlaten ALLEEN… en stel nou dat je na alles wat er al is gebeurt aan pijnlijke ervaringen, je jezelf beschadigd of misschien besluit dat het leven niet meer de moeite is…. Want de pijn is te groot, te ondragelijk…. Zou het je dan helpen als je wordt vastgegrepen en wordt opgesloten in een cel? (oh ja en als je pech hebt ontnemen ze je kleren ook nog voor je de cel in gaat, met geluk krijg je een scheurhemd) Zou dat zijn wat je nodig hebt? Zou het je helpen als je dan niet mag praten over het verlangen naar de dood? Of zou het je helpen als je medicijnen krijgt die je afvlakken en half stoned maken? Zou het je helpen als je te horen krijgt dat het je eigen schuld is dat je nu in de cel zit want je hebt het allemaal zelf gekozen om niet meer te willen leven en jezelf te beschadigen?
Ik hoop dat je begrijpt dat dit een herhaling is van trauma. Lichamelijke en geestelijke grensoverschrijding. En weer ben je ALLEEN met pijnlijke emoties en ervaringen, en weer vind je geen bedding of draagkracht bij anderen omdat zij ook niet kunnen zijn met de pijn van ervaringen. Eigenlijk als we iemand op deze manier afzonderen ontnemen we iemand in vrijheid te kiezen, we ontnemen iemand zijn autonomie vanuit macht. De manieren die iemand nog heeft om te dealen met alles wat er al is aan ervaringen en pijn, ontnemen we ook. We bevestigen iemand in verlorenheid, in afgescheiden zijn. De weg naar verbinding, is de weg naar herstel.
Wat dan wel? Hoe kunnen we traumasensitief (menswaardig) handelen? Dankzij twee fijne collega’s (Femke Roozen & Erna Jans) zijn we gekomen tot wat praktische tips.
Allereerst:
Elk mens is uniek, elk mens heeft zijn eigen levenservaringen. Wat voor de één pijnlijk is, is voor de ander oke. Stel jezelf eens de vraag; Wat is het levensverhaal van deze mens? Hoe is het om deze persoon te zijn in dit moment? Er is geen standaard protocol of manier van handelen die voor iedereen hetzelfde werkt. Telkens is er ‘dit moment’.
Vaak hebben mensen in crisis een hoog stressniveau, hun zenuwstelsel werkt op volle toeren. Het is nodig dat mensen tot rust en ontspanning kunnen komen. Als kind vind je normaliter rust en co-regulatie bij je ouders, ze houden je vast en door hun rust word je rustig. Hierdoor leer je als kind ook je eigen emotieregulatie. Maar in veel gevallen van crisis hebben jongeren of volwassenen dat niet geleerd in hun jeugd. Ze hebben de ander nodig om emoties te reguleren. Ze hebben jou aanwezigheid en rust nodig. Benoem en erken emoties, zonder te willen verklaren en zonder oordeel. Het is belangrijk om ook oog te houden voor de hechtingsdynamiek, want in sommige gevallen kan de nabijheid van een ander juist als bedreigend worden ervaren. Een juiste afstemming in het moment is nodig, voor deze unieke persoon. Net als dieren hebben we het vermogen te herstellen van stressvolle ervaringen, in verbinding met anderen kunnen we deze ontladen. We beschikken allemaal over zelfhelendvermogen zoals je ziet in ons lichaam waar wonden vanzelf genezen.
Ga in verbinding vanuit gelijkwaardigheid en oprechte interesse ‘Hoe is het voor deze persoon, in dit moment?’ Mensen zijn heel goed in elkaar aanvoelen en als client voel je precies of iemand werkelijk geïnteresseerd is in je verhaal of dat iemand eigenlijk met zijn gedachten ergens anders is of erger nog van binnen veroordelend en minachtend denkt over de client.
Geef mensen autonomie, mogelijkheid om keuzes te maken in plaats van keuzes maken voor hen. Durf samen in verbinding te wandelen. Beleid zal het misschien als een risico zien, maar enkel vanuit liefde en vertrouwen kan iemand leren op zijn eigen benen te staan. Enkel vanuit liefde en vertrouwen kan de pijn gedragen worden. Angst en wantrouwen kennen zij al van alle ervaringen in hun leven. In sommige gevallen zal het nieuw zijn voor mensen als ze worden aangesproken op hun autonomie, want telkens kregen ze de (onderliggende) boodschap; ‘wat jij voelt mag er niet zijn’ ‘jij bent niet te vertrouwen’ ‘Jij kan de vrijheid niet aan’. Maar in verbinding, in contact, vanuit liefde en vertrouwen maakt iemand misschien wel voor het eerst contact met zijn eigen heelheid. Met zijn vermogen om te kunnen zijn met eigen gevoelens en die zijn meestal pijnlijk. Dat vraagt je als hulpverlener te kunnen ‘ZIJN’ met de pijn van de ander, zonder meteen naar oplossingen te zoeken, zonder meteen bezorgd te zijn, zonder te veroordelen. Dit is, wat in dit moment is.
Leer de triggers van je cliënten kennen en betrek destructief gedrag of agressieve uitingen niet op jezelf, deze reacties komen voort uit de ervaringen van iemands verleden.
Bedenk dat je het écht niet kunt weten voor een ander, daarom is het belangrijk om je eigen invulling achterwege te laten. Als je een vermoeden hebt, vraag het na.
Als er niemand meer is en niemand de weg weet, dan voelt iemand pas echt doodsangst. ER ZIJN, je aanwezigheid is het belangrijkste, hierdoor is iemand niet alleen met alle emoties die er te voelen zijn, na alles wat er al gebeurd is.
Mochten er vanuit onmacht situaties ontstaan waarin cliënten worden vastgepakt, of gesepareerd, besef je dat dit een grensoverschrijdende ervaring is. Maak een herstel beweging door te erkennen dat dit voor iemand pijnlijk is, zonder een maar….
Neem je eigen reacties en gevoelens serieus, als je irritatie voelt, of je voelt medelijden of je weet het even echt niet meer… Dat geeft allemaal niet, we zijn allemaal mens, maar zorg met elkaar voor een veilig open werk klimaat zodat ook jij kunt delen hoe het voor jou is. Wat raakt er in jou? Creëer je met elkaar de ruimte om daar open over te praten? Of worden gevoelens ingehouden omdat er een professionele houding wordt verwacht? Ik hoop dat we eerlijk durven te zijn over menszijn en onze gevoelens. Samen creëer je veiligheid en bedding.