“Alleen terugblikkend begrijpen we het verhaal van ons leven. Latere gebeurtenissen leggen eerdere uit.” De tijd is het toneel van verandering. Het verleden kunnen we niet veranderen, wat gebeurd is, is gebeurd, maar de betekenis ervan kunnen we wel veranderen en ook op de uitwerking hebben we keuzevrijheid.
Afgelopen periode las ik het bijbelverhaal van Jozef, ik las het in het boek ‘Genesis’ van Jonathan Sacks en zijn studie en uitleg fascineert me, de diepgang en levenswijsheid van het verhaal. Ik raad het iedereen aan te lezen. Het verhaal van Jozef heeft me altijd al hoop gegeven, want Jozef was in de put, in de diepte, maar G’d had er een bedoeling mee, hij bloeide op tot onderkoning van Egypte. Een familie verhaal over jalousie, bedrog, daderschap en slachtofferschap, berouw, vergeving en verzoening.
Dit maal las ik het verhaal ook met de kennis van de traumatheorie, waarin we zien dat geschiedenis zich herhaald. Waarbij bepaalde thema’s in families zich opnieuw openbaren om aangekeken te worden, om doorvoelt te worden, met de mogelijkheid andere paden te bewandelen. Dit verhaal van Jozef staat vol met ‘gevoel’, en staat vol met menselijke worstelingen; als rouw, verlies, pijn, schuld, schaamte, vergeving, compassie, en verbinding.
Ja’akov de vader van Jozef had 12 zonen, maar Jozef was zijn oudste zoon van Rachel zijn tweede vrouw. Hij had 7 jaar gewerkt om met Rachel te kunnen trouwen maar in plaats van Rachel kreeg hij eerst Lea, want het gebruik was dat eerst de oudste zou trouwen. Een bedrog, wat misschien wel een herhaling was, want een heel aantal jaar eerder had hij zelf de zegen van zijn oudste broer ontvangen toen hij zich voordeed als zijn oudste broer voor hun blinde vader. De oudste broer was woedend op Ja’akov en wilde hem doden, hierdoor vluchtte Ja’akov. In dit verhaal van Jozef, speelt opnieuw de jalousie op een jongste broer, en het verlangen hem te doden. Maar uiteindelijk wordt Jozef niet gedood maar verkocht, de broers hadden de intentie hem te verkopen, maar de Midianieten waren hen voor. Wat belangrijke informatie is, want het toont iets van G’ds regie. (Gen 37:26-29) Zij logen hun vader voor, en toonden het kleed van Jozef met dierenbloed.
Als lezer kunnen we verder lezen wat er met Jozef gebeurde, maar Ja’akov die midden in zijn eigen verhaal zat, bleef jaren rouwen om zijn zoon. Niet wetende dat Jozef nog leefde en dat hij Jozef ooit zou terug zien als onderkoning van Egypte.
En dit kleine besef heeft mij vaak ook hoop gegeven. Ik kende ‘een put’ in mijn leven, ik kende de diepte, de godverlaten eenzaamheid, en toen ik er midden in zat leek het uitzichtloos. Ik zag enkel mijn verleden, misschien bleef ik wel hangen in het verleden dat ik telkens weer opnieuw afspeelde, een heden dat ondraaglijk was, en ik zag geen toekomst. Toch waren er momenten dat ik tegen G’d kon zeggen ‘Ik begrijp voor geen zak waarom ik hier doorheen ga, maar ik heb hoop op U’. Immers G’d kent al lang mijn levensverhaal, een verhaal dat ik enkel ken tot dit moment. G’d die buiten tijd en ruimte staat, alsof hij alle scenario’s al gezien heeft. “Wanneer we het leven opvatten als een verhaal, veranderen latere gebeurtenissen de betekenis van vroegere. (…) Het begint met G’d die in vrijheid het heelal schept. Het begint met G’d en zijn schepping van het heelal in vrijheid.”
We kunnen kiezen voor liefde en goedheid, en we kunnen kiezen voor ego, haat of kwaad. We kunnen vallen en een ogenblik handelen ten koste/schade van anderen vanuit onze eigen pijn, maar ook zijn we in staat te herstellen en in elk moment in staat om onszelf te veranderen. Iets dat we in het jodendom ‘Teshuva’ noemen, berouw of terugkeer. Dit woord is een prachtig woord, alsof je terugkeert naar iets waar je van bent afgedwaald of waar je je van hebt afgekeerd. Juist als we kijken vanuit de traumatheorie zijn telkens de ontmoetingen in processen ‘Teshuva’ want je keert terug naar een moment uit je verleden om het in alle waarheid te ontmoeten, om te ontmoeten wat we in eerste instantie uit de weg gingen, om niet enkel de pijn te ontmoeten maar ook terugkeer naar ons authentieke zijn, bezieling, met de mogelijkheid en vrijheid tot andere wegen te bewandelen. “De tijd wordt dan het toneel van verandering waarin de toekomst het verleden verzoent en een nieuw begrip wordt geboren – het idee dat wij hoop noemen.”
De tijd is het toneel van verandering. Het verleden kunnen we niet veranderen, wat gebeurd is, is gebeurd, maar de betekenis ervan kunnen we wel veranderen en ook op de uitwerking hebben we keuzevrijheid.
“Resj Lachisj wist dat uit eigen ervaring. Hij was straatrover geweest. Dat zou hij hebben kunnen blijven. In plaats daarvan werd hij ‘heer van teshuva’ en de eigenschappen die hij in zijn vroegere leven had verworven – fysieke kracht en moed – gebruikte hij later voor positieve doeleinden. Hij wist dat hij dat niet had kunnen doen als hij een ander verleden had gehad, een leven van studie en vrede. Zijn zonden (zijn daderschap) werden verdiensten omdat die achteraf gezien een wezenlijk onderdeel vormden van het goede dat hij uiteindelijk deed.”
Soms gaan we misschien door pijnlijke ervaringen, soms worden we geschaad door anderen, soms schaden we anderen of onszelf, maar door deze ervaringen verwerven we ook eigenschappen of vaardigheden. Zo zijn er misschien zaken in je leven die je met de kennis van nu anders had gedaan, spijt van hebt, hiermee is het verleden niet veranderd maar wel je intentie over het verleden. Misschien ervaart de ziel wel geen tijd, ik weet niet of dat waarheid is, maar ik denk dat zij buiten tijd en ruimte bestaat. Hierdoor zou je kunnen zeggen dat teshuva ‘terugkeer’ het herstel van een barst is, het uitwissen van daden, pijn, of schade, alsof zij er nooit waren, zoals de ziel oorspronkelijk, puur en onbevangen aan het leven begon.
Gequote tekst uit Genesis, van Rabbi Jonathan Sacks